Bescherming tegen kwallen
Hoe mooi (en onschuldig) kwallen er ook uitzien, ze kunnen heel gevaarlijk zijn. Een aantal soorten zijn namelijk giftig. Kwallen bestaan voor 95 procent uit water. De andere vijf procent bestaat uit cellen, een maag en een mond. Daarnaast beschikt een kwal over tentakels waarmee een pijnlijke en soms zelfs dodelijke beet kan worden gegeven. Bij zo’n beet komt de huid in contact met de gifkliertjes die een kwal op zijn tentakels heeft. Hieronder lees je voor welke kwallen je beter kunt oppassen, wat de gevaren zijn en waar je bepaalde soorten kunt tegenkomen. Ook geven we tips hoe je een beet kunt voorkomen en behandelen. Technisch gezien bijten kwallen eigenlijk niet, maar vuren ze bij aanraking giftige harpoentjes af in hun prooi.
Soorten kwallen
De meeste beten van kwallen kunnen vooral pijn doen, maar zijn doorgaans niet gevaarlijk. Echter zwemmen er ook een aantal kwallen rond die gevaarlijk en zelfs dodelijk kunnen zijn. Hieronder een aantal kwallen waar je voor moet oppassen en waar je ze kunt vinden. Sommige zijn dichter bij huis dan je denkt!
Kompaskwal
De eerste in het rijtje is een kwal die je tijdens de zomer in eigen land kunt tegenkomen. We hebben het over de kompaskwal. Dit is één van de meest voorkomende kwallen in de Noordzee en is makkelijk te herkennen aan zijn bruine V-vormige strepen.
De tentakels van deze kwal kunnen wel 5 meter lang worden, waardoor een beet van deze kwal snel is opgelopen. Een beet van de kompaskwal kan pijnlijk zijn, maar is doorgaans niet gevaarlijk. Mochten verschijnselen als hoofdpijn, braken en ademhalingsproblemen voorkomen, raadpleeg dan altijd een dokter. Het kan zijn dat je allergisch bent voor deze kwal. De kompaskwal tref je voornamelijk aan in de zomermaanden, niet in het voor- en najaar.
Leuk weetje: de kompaskwal begint zijn leven als een mannetje en verandert langzaam naar een vrouwtje!
Kompaskwal (Chrysaora hysoscella)
Portugees oorlogsschip
Rond de warmere oceanen in de wereld is het Portugees oorlogsschip een beruchte en gevreesde kwal. Alhoewel het eigenlijk geen echte kwal is, wordt deze vaak wel met de kwallen geassocieerd. Deze kwal bestaat namelijk uit honderden holtedieren die poliepen worden genoemd. Al deze poliepen leven samen onder een met lucht gevulde gasblaas. Elke poliep heeft daarbinnen een eigen taak, waaronder het vangen van voedsel en het verzorgen van de voortplanting.
Het Portugees oorlogsschip is gemiddeld 9 tot 35 cm en heeft daarbij tentakels die wel tot 50 meter lang kunnen worden. Gelukkig komt deze kwal niet voor in de Noordzee, daar is het te koud om te overleven voor dit type kwal. Wel is deze kwal aangetroffen op de Spaanse eilanden Mallorca, Menorca en Ibiza. Je zult deze kwal vooral tegenkomen in warmere zeeën zoals de Atlantische oceaan en de Indische oceaan.
Een beet van het Portugees oorlogsschip is niet per definitie dodelijk. Het gif van de kwal kan er wel voor zorgen dat de spieren van een mens verlamd kunnen raken. Als dit met de hartspier gebeurt, ontstaat een hartaanval. Uiteraard kan dit ook met andere spieren gebeuren.
Portugees oorlogsschip (Physalia physalis)
Irukandji of kubuskwal
De irukandji, ook wel mini kubuskwal genoemd, is een kwal die tot de familie van de kubuskwallen behoort. In tegenstelling tot het Portugees oorlogsschip is deze kwal wel dodelijk voor mensen. De kwal heeft de grootte van een vingernagel, vier tentakels met een lengte tussen 5 en 50 cm en is met het blote oog nauwelijks te zien in het water.
Een beet van de irukandji kan binnen enkele minuten dodelijk zijn. Het gif dat in de bloedbaan van de huid terecht komt valt de zuurstofcellen aan, wat in een korte tijd een hartaanval kan veroorzaken. Doordat het gif van de irukandji zo sterk is, is dit piepkleine diertje volgens vele wetenschappers het gevaarlijkste dier op aarde.
De irukandji komt voornamelijk voor in Australische wateren. Echter is dit type kwal ook gespot in de Indische oceaan bij Thailand en bij Hawaii. Door de opwarming van het zeewater wordt het leefgebied van de kubuskwallen groter.
Irukandji (Carukua barnesi)
Australische zeewesp
De Australische zeewesp behoort ook tot de kubuskwallen, maar is ten opzichte van de irukandji beter zichtbaar in het water. De kwal heeft tentakels die wel tot drie meter lang kunnen worden.
Samen met de irukandji is het een van de giftigste dieren op aarde. Het gif van de Australische zeewesp is sterk genoeg om 60 volwassenen te kunnen doden. Binnen enkele minuten kan een slachtoffer zijn bewustzijn verliezen en kan de ademhaling stoppen. Wereldwijd zijn door deze kwal al honderden slachtoffers gevallen. Als het slachtoffer de beet overleeft, kan hij wekenlang nog pijn hebben en een litteken krijgen op de plek van de beet.
De Australische zeewesp komt voor aan de kusten van Australië, Nieuw-Guinea, Indonesië, de Filipijnen en Vietnam.
Australische zeewesp (Chironex fleckeri)
Kwallen in de Noordzee
In de Noordzee komen allerlei soorten kwallen voor. Over het algemeen zijn deze kwalsoorten ongevaarlijk, maar ze kunnen wel voor vervelende beten zorgen die pijn en jeuk kunnen veroorzaken. Kwallen kunnen ook nog bijten als ze zijn aangespoeld. Het aanspoelen van kwallen gebeurt vooral als de wind uit een bepaalde richting komt. Vooral bij oostenwind, als de wind vanaf het land de zee opwaait, is de kans het grootst op kwallen. Bij deze aflandige wind ontstaat een onderstroming die onder andere kwallen, schelpen en afval naar de kust voert.
De Noordzee is vrij gunstig als leefomgeving voor de kwal. De voedselrijke kuststrook, met veel plankton en zeewier, maakt het een prima omgeving voor de kwal. Kwallen die vooral in de Noordzee voorkomen zijn de kompaskwal, de oorkwal, de blauwe, rode en gele haarkwal en de zeepaddenstoel. Deze kwallen zijn over het algemeen niet gevaarlijk voor de mens.
Vooralsnog hoeven we ons geen zorgen te maken over de komst van giftige kwallen naar Nederland. Echter zijn er wel twee factoren die ervoor zorgen dat de leefomstandigheden van de (giftige) kwal gunstiger worden. Klimaatverandering is daar één van. Het (versterkte) broeikaseffect en de klimaatverandering hebben indirect effect op de kwallenpopulatie. Doordat de zee langzaam opwarmt kan plankton, het voedsel van de kwal, makkelijker groeien. Goed nieuws voor de kwallen. Daarnaast komen door overbevissing roofvissen zoals tonijn, haring en zalm minder voor. Deze roofvissen zien de kwal als prooi en helpen de kwallenpopulatie op peil te houden. Doordat het aandeel roofvissen in de cyclus steeds kleiner wordt, verdwijnen de natuurlijke vijanden van de kwal en kan deze zich moeiteloos blijven voortplanten.
Bescherming tegen kwallenbeten
Bescherm jezelf te allen tijde tegen een beet van een kwal. Vermijd (losse tentakels van) de kwal en smeer je in met een waterbestendige zonnelotion die je niet alleen beschermt tegen de schadelijke UV-straling van de zon, maar ook tegen de meeste kwallenbeten, waaronder die van het Portugees oorlogsschip, de irukandji en de Australische zeewesp.
In onze Everyday Lotion is het werkende middel Everyday Lotion verwerkt. Op de Stanford University School of Medicine is de werking van dit middel getest onder 24 vrijwilligers.
Everyday Lotion heeft bij 19 van de 24 vrijwilligers een beet voorkomen en bij de 5 anderen de gevolgen van de beet dusdanig verminderd dat zij er nauwelijks tot geen last van hadden. Ook waren er bij niemand duidelijke tekenen te zien van een beet, terwijl deze wel zichtbaar waren bij de personen die met de placebo waren ingesmeerd. Hiermee is vastgesteld dat Everyday Lotion van Care Plus® de pijn en huidreacties aanzienlijk vermindert en zelfs een beet van een kwal kan voorkomen.
Een andere preventieve maatregel tegen mogelijke kwallenbeten is het dragen van een wetsuit. Dit pak beschermt niet alleen tegen onderkoeling, maar ook tegen kwallenbeten. We raden wel aan om het stuk onbedekte huid bij het gezicht in te smeren met Everyday Lotion. Ook raden we aan om van tevoren altijd informatie in te winnen over de eventuele overlast van kwallen bij de kust(en) die je gaat bezoeken.
Behandelen van een kwallenbeet
Voorkomen is altijd beter dan genezen, maar mocht je toch gebeten zijn door een kwal, dan zijn er verschillende manieren om de bijtplek te behandelen:
- In het (tropische) buitenland wordt het gebruik van azijn aangeraden. Dit neutraliseert het gif en kan daarmee de pijn verzachten. Overigens werkt azijn niet bij alle kwallenbeten. Informeer altijd goed van te voren bij lokale bevolking.
- Spoelen met zout water kan de inwerking beperken en verkoelend werken. Gebruik liever géén zoet water, dit kan de brandharen opnieuw activeren waardoor de klachten verergeren.
- Ondanks de vervelende jeuk wordt wrijven sterk afgeraden, dit zorgt voor meer irritatie van de huid.
- Het gebruik van ammonia wordt afgeraden. Vroeger werd ammonia op een kompres op de aangedane huid gelegd, dit geeft echter verbranding van de huid.
- Uitzuigen van kwallenbeten is niet zinvol, het geeft slechts beschadiging van de huid.
Verder raden wij aan om altijd een dokter te raadplegen bij ernstige verschijnselen na een beet van een kwal.
Zo gaat een kwal te werk
De tentakels bevatten ontelbare netelkapsels waaruit harpoentjes schieten. Hiermee kan de kwal plankton en vis vangen. Zodra een prooi met deze tentakels in aanraking komt, wordt deze meestal direct gedood en door de tentakels naar de mond getransporteerd. De mond zit aan de onderkant met in de vier hoeken de mondlappen. Een aantal soorten hebben netelcellen, die door de menselijke huid heen kunnen dringen met gif. Zie in onderstaande video hoe een kwal precies te werk gaat!
Care Plus® Everyday Lotion
De waterbestendige Sun Protection Everyday Lotions beschermen de huid tegen de schadelijke gevolgen van de zon én tegen de meeste kwallenbeten, koralen en zeeanemonen.
Care Plus® Insect SOS Gel
Werkt verzachtend, verkoelend en kalmerend bij gebruik na een insectensteek. Maar ook werkt deze gel nadat de huid in contact is gekomen met brandnetels.
Care Plus® First Aid Kit Waterproof
Uitgebreide EHBO-set in een waterdicht tasje. Geschikt voor de actieve buitensporter, watersporter en de reiziger naar tropische gebieden.
